Zasady futbolu amerykańskiego: co to za gra i na czym polega?

Jakie są zasady futbolu amerykańskiego? ile trwa mecz? Jakie wymiary ma boisko? Przeczytaj poradnik o najpopularniejszej grze w USA

Futbol amerykański - zasady gry. Co to za gra i na czym polega?

Futbol amerykański jest najpopularniejszym sportem w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Ta kontaktowa gra zespołowa bywa mylona z rugby, chociaż przepisy obu dyscyplin znacznie się między sobą różnią. W Polsce nadal niewielu jest fanów futbolu amerykańskiego, ponieważ nie jest to w naszym kraju dyscyplina mainstreamowa, jak choćby piłka nożna, siatkówka czy koszykówka. Co więcej, niezbyt dużo osób wie, na czym w ogóle polega ta gra. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jakie są zasady futbolu amerykańskiego, ile trwa mecz, jak wygląda drużyna i czym jest Super Bowl, zapraszamy do lektury.

Football amerykański - historia najpopularniejszej w USA dyscypliny sportu

Zarówno futbol amerykański jak i wspomniane wyżej rugby a także piłka nożna, swój początek mają w jednym źródle. Są nim sporty piłkarskie, uprawiane na Wyspach Brytyjskich w XIX wieku. Swój rozwój, amerykański football zawdzięcza wpływom wymienionych dyscyplin sportowych oraz ich lokalnym odmianom a także pewnemu trenerowi futbolowych drużyn akademickich, który trudnił się także dziennikarstwem sportowym. Był nim Walter Camp, znany dziś jako ojciec futbolu amerykańskiego. To właśnie on w latach 80. XIX wieku opracował przepisy tego sportu a także wprowadził standardy odróżniające go od rugby. 

Pierwszy oficjalny mecz futbolowy rozegrany został 6 listopada 1869 roku w Nowym Brunszwiku w stanie New Jersey. Był to mecz, w którym rywalizowały ze sobą dwie drużyny uniwersyteckie. Spotkanie to przypominało bardziej mecz ówczesnej piłki nożnej, ale z czasem zasady tego sportu ewoluowały i udało się uzyskać grę, którą znamy dziś. 5 lat później miały miejsce dwa spotkania pomiędzy studentami amerykańskiej uczelni Harvarda a studentami kanadyjskiego uniwersytetu McGilla. Amerykanie grali wówczas w tak zwaną Boston Game, czyli odmianę futbolu, natomiast Kanadyjczycy w rugby. Mecze te uznawane są dziś za początek amerykańskiego futbolu. Pierwsze spotkanie rozegrano na zasadach Boston Game przy użyciu okrągłej piłki, drugie zaś na zasadach kanadyjskich rugbistów, przy użyciu piłki owalnej. Mecze te spopularyzowały nową odmianę futbolu na uczelniach w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie do tamtej pory rządziła piłka nożna. Na wniosek wspomnianego wyżej Waltera Campa, w latach 70. XIX, zaczęto opracowywanie szczegółowych przepisów gry. Wiek XX przyniósł futbolowi wielką popularność, co niestety przełożyło się na liczbę poważnych kontuzji a nawet zgonów, dlatego stopniowo zaczęto wprowadzać reguły, mające zwiększyć poziom bezpieczeństwa tego sportu. Choć wydaje się to niezwykle dziwne, kask na przykład obowiązkowy jest dopiero od lat 40. XX wieku. Rok 1912 to dla futbolu rok szczególny. Wtedy bowiem przybrał on kształt bliski dzisiejszemu.

Futbol amerykański - podstawowe zasady gry oraz jej cel

Sport ten w swojej ojczyźnie, czyli w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej a także w Kanadzie, nazywany jest po prostu footballem. Nazwa ta nie może jednak funkcjonować w odniesieniu do tej dyscypliny w pozostałych krajach świata, ze względu na to, że terminem tym określa się inny sport, a mianowicie piłkę nożną. Z tego powodu większość państw stosuje nazwę futbol amerykański. W krajach anglojęzycznych, poza Ameryką Północną, znany jest więc jako American football. 

Football amerykański to gra drużynowa, której celem jest zdobycie jak największej liczby punktów, aby na koniec spotkania osiągnąć wyniki lepsze niż drużyna przeciwna. W rywalizacji uczestniczą dwie drużyny, z których każda składa się z jedenastu zawodników. Futbolówkę przemieszcza się w trakcie gry na kilka sposobów. Można ją oczywiście kopać, czemu zawdzięcza swoją nazwę, a także nosić, rzucać i przekazywać z rąk do rąk pomiędzy graczami. Najczęściej używanym sposobem jest wbrew pozorom rzucanie piłki ręką. 

Jeśli chodzi o zdobywanie punktów, istnieje na to wiele różnych sposobów, na przykład można przenieść piłkę przez tak zwaną goal line, czyli linię punktową; rzucić futbolówkę do zawodnika, który znajduje się w przestrzeni zwanej end zone, czyli w polu punktowym, położonym za wspomnianą linią bądź poprzez field goal, czyli kopnięcie wykonane na bramkę drużyny przeciwnej. Gdy mecz dobiega końca, wygrywa zespół, który zdobył większą liczbę punktów niż jego rywale. W przypadku remisu, następuje dogrywka, która rozgrywana jest na zasadzie tak zwanej nagłej śmierci. Jeśli dogrywka nie wyłoni zwycięzcy, w sezonie zasadniczym, spotkanie kończy się remisem. W fazie play-off natomiast, gra toczy się do momentu rozstrzygnięcia.

Boisko - jakie ma wymiary i jak wygląda

Boisko do futbolu amerykańskiego posiada kształt prostokąta o długości całkowitej 120 jardów oraz szerokości 53 i 1/3 jarda. Jard to odległość niecałego metra, przeliczając więc na system metryczny, długość boiska to 109,728 metra a szerokość 48,768 metra. Boisko ograniczone jest po bokach liniami bocznymi, w języku angielskim sidelines, natomiast z przodu i z tyłu liniami końcowymi, czyli end lines. W odległości 10 jardów od linii końcowych, znajdują się równoległe do nich linie punktowe, wspominane wcześniej goal lines. Wycinek boiska znajdujący się pomiędzy liniami punktowymi a końcowymi to tak zwane pola punktowe, czyli end zones. Pomiędzy liniami punktowymi, w poprzek boiska, w odstępie co 5 jardów, wyznaczone są linie jardów, czyli yard lines. Co 10 jardów linie te są numerowane tak, aby wskazywały odległość od najbliżej położonej linii punktowej. Sam środek boiska przecięty jest przez linię 50 jardów. Prostopadle do linii bocznych znajdują się dwa rzędy linii przerywanych zwanych liniami wewnętrznymi, po angielsku inbound lines oraz liniami kreskowanymi, oryginalnie znanymi jako hash marks. Linie wewnętrzne służą szczegółowemu wyznaczaniu miejsca rozpoczęcia akcji, ponieważ ich kreski zaznaczane są co 1 jard. Tuż przy końcach linii końcowych znajdują się dwa słupy: uprights i goalposts. Odległość pomiędzy nimi to 18,5 stóp, czyli 5,54736 metrów. 10 stóp, czyli 3,048 m nad ziemią zawieszona jest łącząca słupy poprzeczka.

Futbol amerykański - ile trwa mecz i jak liczy się czas

Według zasad NFL, czyli National Football League, która jest zawodową ligą futbolu amerykańskiego, każdy mecz futbolowy składa się z czterech kwart. Każda kwarta trwa po 15 minut. Podobnie jak ewentualna dogrywka. Po rozegraniu połowy meczu, czyli po drugiej kwarcie, następuje przerwa. Nie oznacza to jednak, że mecz kończy się po godzinie z hakiem, ponieważ w futbolu, czas gry liczy się inaczej. 

Czas mierzony jest bowiem przez dwa zegary: zegar meczu, zwany w języku angielskim game clock oraz zegar akcji, znany jako play clock. Zegar meczu jest zatrzymywany stosunkowo często, co powoduje, że spotkania trwają nawet powyżej 3 godzin. Zegar meczu mierzy czas upływający podczas jednej kwarty, natomiast zegar akcji odmierza czas na rozpoczęcie akcji przez drużynę atakującą. Oba zegary odmierzają czas w dół. Zanim zegar akcji się wyzeruje, drużyna atakująca musi wprowadzić piłkę do gry. 

Jeśli nie uda jej się tego zrobić, zostaje na nią nałożona kara 5 jardów, znana w języku angielskim jako delay of game penalty. Jest to kara za opóźnianie gry. Wtedy zegar akcji włączany jest ponownie, natomiast zegar gry pozostaje wstrzymany. W czasie wykopów, po pierwszym dotknięciu piłki zegar meczu zostaje włączony. Zatrzymuje się go w momencie, gdy po wykopie futbolówka nie może być już zagrywana. Zegar meczu uruchamia się po wprowadzeniu piłki do gry poprzez tak zwany snap, czyli zagranie rozpoczynające próby. Zatrzymuje się go tylko w kilku sytuacjach:

• gdy zawodnik z drużyny atakującej rzuci piłkę do stojącego bliżej pola punktowego drużyny przeciwnej kolegi, ale piłka zanim trafi w jego ręce dotyka ziemi (sytuacja ta określona jest jako niepełne podanie do przodu),
• gdy zawodnik, który jest obecnie w posiadaniu piłki, przekracza z nią linię boczną boiska,
• gdy drużyna biorąca udział w meczu zdobywa bramkę (wspomniany wyżej field goal) lub przyłożenie (tak zwany touchdown, czyli zdobycie przez zawodnika 6 punktów poprzez dobiegnięcie do pola punktowego albo złapanie piłki będąc na terenie tego pola),
• gdy pomiędzy drużynami następuje zmiana posiadania piłki,
• gdy sędzia lub członek drużyny biorącej udział w meczu, zgłasza chęć przerwy (sędziowie mogą robić to nieograniczoną ilość razy, natomiast drużynom przysługują maksymalnie 3 przerwy w czasie każdej połowy),
• gdy do zakończenia każdej połowy zostały 2 minuty (wtedy zegar zatrzymuje się automatycznie. Jest to tak zwane two-minute warning. Zasada ta tyczy się reguł NFL).

Zdobywanie punktów - najważniejsze zasady futbolu amerykańskiego

Jak wiadomo, celem gry jest zdobycie większej liczby punktów niż drużyna przeciwna. Każda z drużyn wystawia do gry 11 zawodników. W czasie meczu zawodnik może być zmieniony na innego dowolną liczbę razy. W futbolu amerykańskich punkty zdobywa się poprzez:

• zagranie bezpieczne - z angielskiego safety. Udana akcja oznacza 2 punkty dla obrony. Polega na szarżowaniu na zawodnika atakującego, który niesie w swoim polu punktowym futbolówkę. Celem szarży jest wypuszczenie futbolówki za end zone lub rzucenie jej na ziemię przez zawodnika, który chce uniknąć szarży. Obrona może uzyskać punkty z zagrania bezpiecznego, gdy jej graczowi uda się zablokować wykop z powietrza w ten sposób, że futbolówka znajdzie się za linią końcową pola punktowego drużyny atakującej. Podobne efekty są, gdy na boisku dojdzie do fauli drużyny atakującej w swoim polu punktowym. 

• przyłożenie - wspomniany w poprzednim akapicie touchdown. Wart jest 6 punktów. Po przyłożeniu następuje podwyższenie, w języku angielskim zwane conversion. Na czym ono polega? W pierwszej kolejności układa się piłkę na 3 jardzie, bądź w przypadku NFL na 2 jardzie, drużyny broniącej. Po ułożeniu jej, atak stara się wykonać kop przewyższający (którego celem jest to, aby piłka przeleciała nad poprzeczką bramkową, pomiędzy jej słupami, co skutkuje 1 punktem dodatkowym (tak zwanym extra point lub punktem po przyłożeniu, point after touchdown, w skrócie PAT) albo spróbować przeprowadzić akcję dołem. Gra dołem ma na celu kolejny touchdown. Udana akcja dołem, zwana przewyższeniem dwupunktowym, jak sama nazwa wskazuje oznacza 2 punkty dla drużyny atakującej, w oryginale znana jest jako two-point conversion. Jeśli podjęcie próby wykonania przewyższenia dwupunktowego skutkuje tym, co zagranie bezpieczne w normalnej rozgrywce, drużyna dostaje tylko 1 punkt, zwany conversion safety;

• kop na bramkę - wspomniany wyżej field goal warty jest 3 punkty. Jak wskazuje na to nazwa, punkty uzyskuje się za kopnięcie futbolówki tak, aby piłka przeleciała pomiędzy słupami bramki, oczywiście nad poprzeczką. Można oddać go dwoma sposobami do wyboru. Albo z ziemi (wtedy zawodnik z drużyny kopiącego przytrzymuje futbolówkę graczowi kopiącemu pionowo na ziemi) albo z tak zwanego upuszczenia (gdy zawodnik kopiący po otrzymaniu futbolówki upuszcza ją a następnie kopie ją po odbiciu się od ziemi). Z tego sposobu zdobywania punktów korzysta się najczęściej przy czwartej próbie, ponieważ wtedy gra wznawiana jest blisko pola punktowego obrony albo wtedy, gdy na zdobywanie punktów poprzez touchdown nie starcza czasu.

Drużyna - pozycje zawodników na boisku

Futbol amerykański to sport, w którym drużyna dzieli się na trzy części: formacja specjalna (o której napiszemy w oddzielnym artykule. Jest to bowiem grupa o niezwykle wąskiej specjalizacji), atak (ofensywa) i obronę (defensywa). Numer, który zdobi koszulki zawodników, wskazuje ich pozycję na boisku. W skład części ofensywnej wchodzi:

• linia ofensywna - offensive line. Linia ataku, która składa się z pięciu zawodników. Do jej zadań należy ochrona zawodnika podającego futbolówkę, który stosuje grę górą oraz przepychanie blokujących zawodników obrony drużyny przeciwnej w celu wygospodarowania miejsca dla swojego zawodnika z piłką. Gracze tworzący linię ofensywną nie mogą łapać podań. Futbolówkę dotyka najczęściej jedynie środkowy. Zawodnicy należący do linii ataku noszą koszulki z numerami od 50 do 79;

• rozgrywający - quarterback. Najczęściej otrzymuje snap, który rozpoczyna akcję od środkowego wchodzącego w skład linii ofensywnej. Po otrzymaniu jej, może przekazać ją biegaczowi, rzucić do skrzydłowego albo osobiście biec z piłką. Numer, który widnieje na koszulce rozgrywającego mieści się w zakresie od 1 do 19;

• skrzydłowi - wide receivers. Do akcji ustawiają się tuż przy liniach bocznych boiska. Zazwyczaj odpowiadają za odbieranie podań do przodu. Numery koszulek skrzydłowych to te od 80 do 89 oraz od 10 do 19;

• biegacze - running backs. Biegacze ustawiają się obok rozgrywającego lub za nim. Najczęściej odpowiadają za noszenie piłki dołem. W linii ataku mogą również blokować a poza nią także odbierać podania i podawać piłkę do przodu. Numery na koszulkach biegaczy to wartości od 20 do 49;

• końcowi - tight ends. Zawodnicy, ustawiający się na skrzydłach linii ofensywnej. Czasami stają w roli skrzydłowych, czasami blokują wraz z linią ataku. Ich numery koszulek to przedział od 80 do 89 albo od 40 do 49, ale z drugiej grupy numerów korzysta się rzadziej.

W skład obrony wchodzi natomiast:

• Linia defensywna - deffensive line. Jest to linia obrony, ustawiona w szeregu tuż przy linii wznowienia gry. Składa się z regulowanej od 3 do 6 liczby zawodników. Ich zadaniem jest szarżowanie biegaczy ataku szybciej niż uda im się zdobyć pole oraz szarżowanie rozgrywającego przed tym jak poda piłkę do przodu. Zakres numerów na koszulkach to od 60 do 79 i od 90 do 99

• tylna obrona - defensive backs. Tworzą ją minimum trzej zawodnicy obrony. Starają się oni udaremnić podanie do przodu poprzez pokrywanie skrzydłowych. Tylna obrona posiada koszulki z numerami od 20 do 49;

• wspomagający - linebacker. Odpowiadają za szarżowanie rozgrywającego przeciwnej drużyny lub pokrywają skrzydłowych z drużyny ataku. Zajmują miejsce przed tylnymi obrońcami i kilka jardów za linią obrony. Ich koszulki zdobią numery od 50 do 59 oraz od 90 do 99.

Jeśli jesteś fanem futbolu amerykańskiego i szukasz akcesoriów do uprawiania tej dyscypliny, sprawdź ofertę sklepu Decathlon. W asortymencie znajdują się piłki do futbolu amerykańskiego, rękawiczki, czapki i wiele innych ciekawych produktów.